Aksiyon dergisi "Devlet Büyüklerine Devrek Dayağı"

MAHALLI ADI 'DAYAK' OLAN DEVREK BASTONU, BUGÜN DÜNYANIN DÖRT BIR YANINDAKI DEVLET BÜYÜKLERININ ELINI SÜSLÜYOR.

Dört bir tarafı ağaçla bezeli Karadeniz yöresi için orman vazgeçilmez bir nimet. Bu nimete; el emeği, göz nuru ve alınterini katarak tezgahında yoğuran Karadenizli ustalar, nimetin şükrünü böyle eda ettiklerine inanmışlar, Karadeniz’in yeşilin her tonunu taşıyan sık ormanlarından ne şaheserler ortaya çıkarmışlar. 

Ağaç işlemeciliğinin en nadide ve göz kamaştırıcı eserlerini vücuda getiren ustalar kervanının son halkalarından olan Çelebi Usta’nın vefatının üzerinden tam bir sene geçti. Zonguldak’ın kendi halindeki küçük ilçesi Devrek’in adını tüm dünyaya duyuran Münteka Çelebi’nin bıraktığı baston san’atı ise yaşamaya devam ediyor. Unutulmaya yüz tutan san’ata gönül vererek yeniden yeşerten Çelebi Usta’nın vasiyetini yerine getiren evladı, arkadaş ve çırakları da Devrek bastonunun ölmediğini ispatlama mücadelesi veriyorlar şimdi. Klasik yapısına eklenen çeşitli aksesuarlar ile bastona yeni bir çeşni, yeni bir görüntü getiren Çelebi bastonları, yine bir çok insanın elinden düşmüyor. 



DEVREK DENINCE BASTON BASTON DENINCE ÇELEBI

Bastona ‘dayak’, baston yapana da ‘dayakçı’ adını vermiş Devrekli. Öyle biliyor, öyle söylüyor. Baston kelimesi biraz yavan geliyor diline. Dünyaya tanıttığı bastonu o, dayak diye bellemiş samimane. 

Bastonun Devrek’teki tarihi, Yemen Harbi sırasında bir Devrekli’nin Ingilizler’den bu mesleği öğrenmesiyle başlamış. Batı Karadeniz’in dik yamaçlarında yetişen kızılcığı, sabır ve inadıyla yoğuran Devrekli ustalar, bütün dünyaya parmak ısırtacak eserler ortaya koymuşlar senelerce. Bu san’at yüz senede o kadar mesafe katetmiş ki, mesleğin anavatanı sayılan Ingiltere’den gelenler bile, Devrekli ustaların bastonlarını almadan gidemez hale gelmişler. 

Devrek bastonunun bu noktaya gelmesinde, geçtiğimiz sene ocak ayında vefat eden Münteka Çelebi Usta’nın büyük emekleri olmuş. Klasik baston anlayışının dışına çıkan Çelebi Usta’nın, manda boynuzundan yaptığı sap, kemikten ve yine boynuzdan bastonun gövdesine işlediği nakışlar, sedef, gümüş, bakır gibi değişik değerli metal ve taşlarla bezeme işleri bastona ayrı bir hava vermiş. Bir de buna göz nuru eklenince, ortaya bütün insanların hayran olduğu Çelebi bastonları çıkmış. Kızılcık deyneği, Çelebi ustanın elinde san’at olmuş. Merhum ustanın şu sözünü bütün dünya kabullenmiş artık: “Baston, her yerde bastondur. Ancak üzerinde san’at eseri varsa Devrek bastonudur.”

BABA VASIYETI

Devrek’te sadece Çelebi bastonları üretilmiyor. Her biri birbirinden güzel eserler üreten çok sayıda atölye var bu şirin ilçede. Çelebi bastonlarının bu kadar ön plana çıkmasının sebebi, burada yapılan bastonları bütün dünyaya, merhum Çelebi Usta’nın tanıtması.

Önceki senelerde bastonculuk bir çok ailenin geçim kaynağı iken, bugün bu san’atla uğraşanların sayısı 40’a kadar düşmüş. Ancak bu ailelerin de, evlerinin geçimini sağladıkları ikinci bir meslekleri bulunuyor. Baston’dan karın doyurmak çok zor çünkü. Geçen yıl 690 bin lira olan bir kutu tinerin fiyatı 1,5 milyon lirayı bulmuş. En ucuz malzeme ise köylülerin getirdiği kızılcık başta olmak üzere diğer deyneklere verilen para. Babadan oğula geçen bu san’atı iyi gelir getirmediği gerekçesiyle sürdürmek isteyen gençlerin sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. 

Çelebi Usta’nın oğlu Rüştü o gençlerden değil. Hukuk Fakültesi’ni Istanbul’da 1992 yılında bitiren Rüştü, hemen tezgahın başına koşmuş. Babasının vefatından sonra da işi iyice sırtlamış. Mardin’de ağır ceza reisliği yapan ağabeyi de, Rüştü’ye destek vermiş. “Gücüm yettiğince bu iş sürecek” diyor ve ekliyor Rüştü: “Mesleğinin sürmesini istiyordu. Okumam için büyük gayret sarfetti. Okudum. Alacağımı aldım. Şimdi babamın mesleğini sürdürmek amacındayım. Onun vasiyetini böyle yerine getireceğim. Maddi durumumuz iyi olmasına rağmen bastonculuk san’atını sürdüreceğim. Her şey para değildir. Çelebi Usta’nın kültür mirasını haddim olmayarak daha ileriye, daha güzele götürmeye, inancına yakışır bir şekilde yürütmeyi ve yaşatmayı Allah’ın izniyle tercih ediyorum. Babamın imzasını taşıyan Çelebi bastonlarının şanını düşürmemenin çabasını taşıyoruz. Bizden sonraya da iyi ustalar bırakmak için şimdiden kolları sıvadık.” 

Çelebi Usta’nın dükkanın en görünür yerine asarak kendisinden sonra gelen nesillere bıraktığı ve ustasından çırağına herkesin düstur edindiği manidar vasiyeti şöyle:

Oğlum;
Ben çok ağır yükler taşıdım,
Borçtan ağırını bilmedim.
Iyi yemekler yiyip insanlarla hoşça vakitler geçirdim,
Afiyet ve ibadetten güzelini bilmedim.
Nice sıkıntılar çektim,
Muhtaç olmaktan acısını bilmedim.
Dünya güzellerini gördüm,
San’attan daha güzelini bilmedim. 

“BASTON INSANIN AMORTISÖRÜDÜR”

Bu söz merhum Çelebi Usta’ya ait. Ona göre baston, vücudun eğimine uygun olmalı ve gerektiğinde yaylanarak ağır gövdeyi düşürmeden taşıyabilmeli. Devrekli ustaların da ölçüsü bu. Bunun için Devrek bastonu genelde kızılcık ağacından yapılıyor. Uzun lifli oluşu, geniş esneme imkanı tanıyor ve kırılma ihtimalini en aza indiriyor. Bu özellikleri az–çok taşıyan gül, abanoz, karameşe, yabani kiraz gibi ağaçlar da baston yapımında kullanılıyor. 

Çelebi tezgahlarının demirbaşlarından birisi de Keklik Usta. Rüştü Çelebi’nin ‘babamın yadigarı’ diyerek büyük saygı gösterdiği Selahattin Keklik Usta, yıllarca Çelebi Usta’yla aynı tezgahı paylaşmış, Devrek bastonunun mücadelesini birlikte vermişler. Ziyaü’l Hak, Ronald Reegan, George Bush, Hafız Esad, Hüsnü Mübarek, Yaser Arafat, Margaret Thatcher, Helmut Kohl, François Mitterand, Fas Kralı Hasan gibi dünyanın dört bir yanındaki liderlerin elinde tuttuğu bastonlarda, Çelebi Usta ile birlikte Keklik Usta’nın da göz nuru var. Her yıl düzenlenen Devrek Baston ve Kültür Şenliği düzenlenmesi için de birlikte omuz omuza vermişler.